Altan Öymen’in Anayasa umudu

Gazeteci, siyasetçi, parti genel başkanı, araştırmacı ve yazar özellikleri ile öne çıkan Altan Öymen’in Kurucu Meclis üyeliği ve Anayasa mesaisi pek az dillendirilir.

2017 kurgusunun Temmuz 2018’de uygulamaya konması, TBMM’de siyasal söylem ayrışmasını da beraberinde getirmişti. ‘Parti Başkanlığı Yoluyla Devlet Başkanlığı ve Yürütme’ sürdürülebilir değildi; hesapverebilir  Hükümet yolunda  demokratik Anayasa gereğini dile getirdiğimiz her kez, AKP ve MHP grup başkanvekilleri anında tepki gösterirdi: 2017’de CBHS kurulması ile Anayasa sayfası bir daha açılmayacak biçimde kapanmıştır.

Komisyon ve Genel Kurul konuşmaları ile yetinmiyor, Parti için de sürekli raporlar hazırlıyordum. 2020 ortaları, Anayasa gündemi henüz erkendi kimi partililer için. A. Öymen’in Anayasa gündemi ve aciliyeti üzerine görüşlerini aktardığı telefonu, beni pek cesaretlendirmişti.

Anayasa gündemi, CHP ve 6’lı Masa için 2020 sonlarında gündem olmaya başladı.  Reddiyeci Cumhur İttifakı ise, “ani bir çark” ile Şubat 2021’de “şimdi sivil anayasa! zamanı” diyecekti…

Anayasa sorunu, izleyen ay ve yıllarda Sevgili Öymen ile görüşmelerimizin merkezinde yer alıyordu. 2023 seçimleri ardından da ANAYASA-DER’in anayasal işlevine her vesile ile dikkat çekiyordu.

“Cumhuriyetin 100. Yılı Anayasa Armağanı”, 1961 Anayasası Kurucu Meclisi üyesi A. Öymen ile Anayasa söyleşisi yapma olanağı yarattı:  birkaç alıntı:

“Okuma yazma %5 civarında. 1930’larda babam milletvekili seçildi, Bolu milletvekiliydi. Ailece yazları Bolu’ya giderdik. Annem Boluluydu. Trabzonlu olduğu için babam ilk orayı istemiş, ama orası dolu denilince eşinin memleketini mebus olacağı yer olarak seçmiş. Bu nedenle “kadın köylü” diye arkadaşı dalga geçerdi. Annemin Bolu’da akrabaları vardı. Bolu’da toplantıları katılırdık. Toplantı bittikten sonra, büyükler sohbete dalar, benim yanıma da yaşlılar gelir. “Oğlum sana bir zahmet şunu bir okuyuversene, bana bir mektup gelmiş.” Eğer zaman müsaitse bir iki satır da cevap yazardım. Böyle örnek çoktu. Arzuhalcilik diye bir meslek vardı hatta. Arzuhalciler en münevver adamlar arasında sayılıyordu, aralarından milletvekili olan dahi vardı. Gazete de okunmuyor. İnsanların Cumhuriyet’e alışması kolay olmadı. Eski rejimi hatırlayanlar da vardı. İkinci Grup, sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi muhalif partilerdeki bir kısım Cumhuriyet’ten memnun değildi, hilafet yanlısıydı mesela. Yavaş yavaş Türkiye kamuoyunda Cumhuriyet kavramı yerleşti. Eskilerden okumuş yazmış olanlar daha çabuk farkına vardı. Babam öğretmen olarak Osmanlı zamanında Almanya’ya tahsile gönderilmişti, nereden nereye mukayese yapılırken Avrupa-Türkiye mukayese yapıp Türkiye’nin münevver Batı medeniyetlerine doğru ilerlediğini anlamıştı, daha çabuk anlamıştı Cumhuriyet’i. Ev sohbetlerinde de geçmişle karşılaştırma yapılırdı. Ankara’da otururduk biz, Ankara şantiye gibiydi mesela. Binalar yapılıyor, şehir değişiyor, Ankara Valisi Nevzat Bey şehrin görünümünün iyi olması için her türlü tedbiri biraz da fazlasıyla alıyordu. Üstü başı kötü olanları meclis civarındaki caddelerde dolaştırmıyordu… (…)

61 Anayasası’nı yazan Kurucu Meclis’te milliyetçilik lafı üzerine çok tartışma oldu. Altı Ok’un anayasaya girmemesini isteyenler oldu. Partinin amblemi olduğu gibi girmemeli dendi. İkiye bölündü meclis. Sonradan milliyetçilik başlangıca alındı. (…)

61 Kurucu Meclis’ten sonra ben Bonn’da basın ataşesi oldum. Görevimiz yeni anayasayı tanıtmaktı. Batı gazeteleri de yeni anayasayı takip ediyordu. Hukukçular meraklıydı. Geçmişe bakınca insan iyimser oluyor, ama geleceğe bakınca farklı.

Cemal Gürsel de ikinci cumhuriyet kelimesini kullanıyordu. Gazetelerde de geçiyordu. Fakat Anayasa Komisyonu’nda bu kabul edilmedi. Turan Güneş komisyon sözcüsü olarak Genel Kurul’da bunun doğru olmayacağını söyledi ve şöyle konuşmasını bitirdi: “Bu gerekçelerle belirtiyorum ki Yaşasın Türkiye’nin tek ve ebedi Cumhuriyeti”. Hepimiz ayakta alkışladık. Dünyanın başka yerlerinde kesintisiz bir Cumhuriyet pek yok. 12 Mart’ta meclis kesintiye uğramamış, 27 Mayıs’ta askerler görevi bırakmış, 12 Eylül’de Evren’e devlet başkanı dendi.

Eskiden gazetelere ilan vermenin de bir eşitliği vardı. Basın İlan Kurumu böyle çalışıyordu. Şimdi bu cezalandırma müessesi oldu. RTÜK de basını baskılıyor. Özel televizyon da olsa partilere eşit davranılması gerekiyor. RTÜK şimdi ceza yağdırıyor.  Eşitliği sağlamak için kurulan kurumlar şimdi iktidarın sopasına dönüştü, baskı aracına dönüştü. Başka ülkelerdeki insanlara bunları anlatmak çok zor. Ben daha önce 7 sene boyunca yargı kararı olmadan hapiste tutulan insanların olduğunu hatırlamıyorum, önceden temyizden geçen mahkeme kararı olur, sonra hapis cezası çekilirdi. Cezasız hapiste tutuluyor, karar olmadan hapse atılıyor insanlar. (…)” (Tam metin için bkz. Cumhuriyetin 100. Yıllık Anayasa Armağanı (ANAYASA-DER/LEGAL, Aralık 2024: Söyleşiler, tanıklıklar (sf.2-8)

28 Ekim 2023’te yine ANAYASA-DER’de yüzüncü yıl toplantısı, A. Öymen ve Prof. Aysel Çelikel ile birlikte özellikle genç üyelerle 100. Yıl söyleşisi yaptık.

ARTVİN/RİZE/TRABZON

Üçüncü ve son toplu anayasa karşılaşmsıa ise, 3 Mayıs 2025’te gerçekleşti.

Legal Kitabevi imza ve söyleşisine, Armağan’a katkıda bulunan Prof. K. Boratav, A. Çelikel, Y. Kepenek ve I. Kuçuradi gelemedi. (M. İ.Çığ, kitap basıda iken aramızdan ayrılmıştı).  Prof. Adem Genç aramızda idi. Zamanla koyulaşan söyleşide şakalaşmalar da eksik edilmiyordu. Bir ara, Artvin (Kaboğlu), Rize (Genç) ve Trabzon (Öymen)  yanyana sözleriyle şakalaştık.

İlerleyen saatlerde Sırrı Süreyya Önder’in vefat haberi üzerine saygı duruşunda, 2017 TBMM’de 2017 Şubat ayı ünlü konuşmasını bir kez daha dinledik: “…nesiniz siz milletin ekmeğiyle bu kadar oynuyorsunuz?”

ATI ÇALAN…

Üstad Öymen, söz ve deyimlerin kuşaklararası anlam ve kullanımlarını pek önemserdi. ‘Atı alan…” için, aslı “Atı çalan…” demişti.  Şubat 2017’de OHAL KHK’zede olunca Prof. Boratav, “gelecek olsun!” demişti. Nisan 2017 Anayasa halkoylaması ardından Üsküdar’ın hangi atla geçildiği ise belgelerde.

Anayasa yazıları için zaman zaman önceden görüşümü sorar, fikir alışverişinde bulunur ve büyük bir alçak gönüllülükle memnuniyetini dillendirirdi.

Öymen’in Anayasa umudu, anayasacıların ve hukukçuları, anayasal bilgilenme hakkına katkıya çağrı olarak da görülebilir.

Fikri ve iradi olarak iyimser tavır ve yaklaşımları ile hepimize pozitif enerji aşılayan “Cumhuriyet Beyefendisi” Altan Öymen, demokratik Cumhuriyet yolunda zorlu ödevler de verdi bizlere. Bunları yerine getirebildiğimiz ölçüde ruhu şad olacak.

Çalınmayan Anayasa gelecek olsun!